Owrzodzenia żylne i tętnicze kończyn dolnych

Owrzodzenia kończyn dolnych pojawiają się w momencie przerwania ciągłości skóry, zwykle w dolnej części nogi, tuż nad kostką. Dotykają one około 1 na 1000 osób w Europie i występują częściej u osób starszych: około 20 na każde 1000 osób doświadczy tego rodzaju owrzodzeń po ukończeniu 80. roku życia.

Większość owrzodzeń kończyn dolnych, około 80%, jest powodowanych przez choroby żył (owrzodzenie żylne kończyn dolnych), około 20% to wrzody tętnicze (owrzodzenie tętnicze kończyn dolnych) lub owrzodzenie łączonego pochodzenia. W przypadku nieprawidłowego leczenia, może to przekształcić się w przewlekłą ranę, wymagającą dłuższego czasu gojenia (czasami ponad 6 miesięcy) z tendencjami do nawracania.

Czym są owrzodzenia żył kończyn dolnych?

Przyczyną tego rodzaju owrzodzeń jest niewydolność żylna, spowodowana uszkodzeniem zastawek żył większych. Mogą one przebiegać bezboleśnie, jednak część z nich powoduje również istotne dolegliwości bólowe. Zdarza się, że ulegają zakażeniu. Często występuje stan zapalny (zapalenie skóry).

Sprawnie działające zastawki żył są niezbędne w celu zapewnienia:

• frakcjonowania przepływu krwi,
• zapewnienia jednokierunkowego obiegu,
• utrzymania niskiego ciśnienia krwi.

Uszkodzenie zastawek powoduje:

• nagromadzenie krwi w dolnych partiach nóg,
• wysokie ciśnienie krwi.

Oznacza to, że żyły lub naczynia krwionośne, przez które krew powraca do serca, nie funkcjonują prawidłowo. Powoduje to nagromadzenie krwi w obwodowych naczyniach krwionośnych obwodowych i zwiększenie ciśnienia w żyłach podudzia. W konsekwencji może dojść do podskórnego wycieku płynu z żył, a także obrzęku, zgrubienia i uszkodzenia skóry. Przerwanie ciągłości skóry, spowodowane uszkodzeniem, może powodować owrzodzenie. 

Czynniki ryzyka:

Osoby najbardziej narażone na rozwój wrzodów żylnych nóg to te, które już wcześniej doświadczyły tego rodzaju owrzodzenia. Inne czynniki ryzyka obejmują:

• żylaki,
• przebytą zakrzepicę żył głębokich w kończynie dolnej, w której wystąpiło owrzodzenie,
• żółtaczkę w kończynie dolnej, w której wystąpiło owrzodzenie,
• złamanie, uraz lub przebytą operację,
• występowanie chorób żylnych w rodzinie,
• objawy niewydolności żylnej: bóle nóg, ociężałe nogi, dyskomfort, swędzenie, obrzęk, zaburzenie ciągłości skóry, pigmentacja i egzema.

Profilaktyka:

W przypadku narażenia na rozwój owrzodzenia żył kończyn dolnych, ryzyko można obniżyć prostymi środkami, takimi jak noszenie pończoch uciskowych, utrata wagi i dbaniem o stan skóry.

Pończochy uciskowe:

W przypadku, gdy pacjent jest narażony na ryzyko rozwoju owrzodzeń żył kończyn dolnych lub przebył tego rodzaju schorzenie, lekarz rodzinny najprawdopodobniej zaleci noszenie pończoch uciskowych. Pończochy te są specjalnie zaprojektowane tak, aby równomiernie ściskać nogi, co poprawia krążenie. Zazwyczaj są najbardziej ciasne w kostce i stopniowo luźniejsze w górnych częściach nóg, zapewniając przepływ krwi do góry w kierunku serca. W celu zapewnienia pełnej efektywności, pończochy te muszą być noszone przez cały czas, kiedy pacjent nie pozostaje w łóżku. Pielęgniarka może pomóc dobrać dopasowane pończochy uciskowe. Na rynku istnieją różne akcesoria ułatwiające zakładanie i zdejmowanie pończoch.

Utrata wagi:

W przypadku nadwagi, utrata masy ciała pomaga zapobiegać owrzodzeniu żył kończyn dolnych. Nadmierna waga przyczynia się do zwiększenia nacisku w żyłach nóg, co może prowadzić do uszkodzenia naskórka. Owrzodzenia żylne występują znacznie częściej u osób otyłych niż u osób o normalnej masie ciała. Połączenie zrównoważonej diety i regularnej umiarkowanej aktywności fizycznej, pomaga obniżyć masę ciała. Doskonałym ćwiczeniem jest możliwie najczęstsze chodzenie. Należy unikać długich okresów siedzenia lub stania, a także trzymać nogi w pozycji uniesionej najczęściej, jak to możliwe.

Leczenie współistniejących problemów:

Choroba żylna objawia się jako żylaki i stanowi jedną z głównych przyczyn owrzodzenia żył kończyn dolnych. Tego rodzaju problemy mogą być leczone na różne sposoby, zmierzające do usunięcia uszkodzeń żył. Lekarz specjalista dobierze odpowiednią metodę leczenia: żylaki mogą być usuwane za pomocą lasera, poprzez wstrzykiwanie substancji zamykających żyły lub za pomocą zabiegu obejmującego wprowadzenie cewnika (cienkiej, elastycznej rurki), bezpośrednio do żył i zastosowanie fal radiowych lub lasera do ich zamknięcia. W niektórych przypadkach wymagane jest operacyjne leczenie żylaków lub całkowite usunięcie żył.

Leczenie owrzodzenia żył kończyn dolnych:

W przypadku wystąpienia owrzodzenia żył kończyn dolnych, pielęgniarka domowa zastosuje procedury leczenia ran, za pomocą odpowiednio dobranych preparatów i opatrunków na ranę. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że zarówno pacjent jak i osoby bliskie muszą zostać poinformowane, że leczenie będzie przebiegało pomyślnie wyłącznie w sytuacji, gdy bandaże uciskowe będą noszone zgodnie z zaleceniami pielęgniarki. Ta forma leczenia może stanowić pewne ograniczenie, jednak stan zdrowia pacjenta ulegnie znacznej poprawie przy pełnym stosowaniu się do zaleceń. Unoszenie nóg i inne środki zapobiegawcze są bardzo istotne w celu zamknięcia rany i uniknięcia ponownego wystąpienia owrzodzeń.

Czym jest owrzodzenie tętnicze?

Owrzodzenia tętnic kończyn dolnych spowodowane są niedostatecznym przepływem krwi tętniczej do kończyn dolnych. Bezpośrednią przyczyną zmniejszenia przepływu krwi jest miażdżyca naczyniowa oraz nagromadzenie płytki miażdżycowej powodujące zamykanie światła naczyń. Choroba naczyń obwodowych związana z niewydolnością tętniczą może prowadzić do niedokrwienia tkanek kończyn. W przypadku długotrwałego utrzymywania się stanu chorobowego, skóra na nodze staje się cienka, dochodzi do utraty owłosienia, zaniku tkanki podskórnej i mięśni, zgrubienia paznokci, zmiany koloru i temperatury nóg, bladości i uczucia chłodu, tkliwości, a ból wzrasta podczas aktywności ruchowej lub unoszenia nóg.

Leczenie wrzodów tętniczych nóg wymaga wielokierunkowego podejścia. Konieczne jest zapewnienie prawidłowego przepływu krwi, co często wymaga interwencji chirurgicznej. Pacjenta należy zachęcać do przyjęcia i utrzymania zdrowego stylu życia, co przyczyni się do poprawy perfuzji tkanek. 

Czynniki ryzyka:

• choroba wieńcowa serca,
• przebyty udar lub przemijający epizod niedokrwienny,
• cukrzyca,
• choroba tętnicza obwodowa z okresowym chromaniem,
• otyłość i brak ruchu.

Profilaktyka:

Zmiany stylu życia przyczynia się do poprawy krążenia obwodowego i pomogą zapobiec owrzodzeniu nóg tętniczych w przypadku osób zagrożonych.

Należy bezwzględnie przestać palić tytoń:

Palenie tytoniu znacznie zmniejsza perfuzję tkanek i jest jednym z czynników nasilających owrzodzenia tętnic nóg. Zaleca się rzucenie palenia, aby zapobiec pojawieniu się wrzodów tętniczych, szczególnie w przypadku osób dotkniętych owrzodzeniem tętniczym.

Zdrowa dieta i utrata wagi:

Należy obniżyć spożycie tłuszczu i utrzymać niski poziom cholesterolu. Należy zwiększyć aktywność fizyczną: pomoże to poprawić krążenie krwi w nogach. Odczuwanie bólu w kończynach dolnych w trakcie wykonywania ćwiczeń jest całkowicie normalne. Silniejsze dolegliwości bólowe mogą świadczyć o poważnym zwężeniu tętnic z powodu miażdżycy. Jest to kwestia, którą powinien się zająć lekarz specjalista.

Należy dbać o stopy:

• Należy prawidłowo dobierać obuwie, które prawidłowo leży na stopach i nie jest zbyt małe.
• Należy dbać o ocieplenie stóp i unikać urazów.
• Należy codziennie badać nogi wzrokowo pod kątem ewentualnych zmian koloru lub rozwijających się odleżyn.
• Należy poprawnie nawilżać skórę, aby zapobiec uszkodzeniom, które mogą prowadzić do powstawania wrzodów.