Informacje na temat powikłań skórnych wokół stomii
W przeciwieństwie do ran, których ostatecznym celem leczenia jest gojenie się, stomia to naruszenie ciągłości skóry, które ma pozostać otwarte, w celu odprowadzenia wydzielin ciała. Powikłania związane z obszarem skóry wokół stomii są częstym zjawiskiem, wymagającym szczególnych środków. Powikłania skóry wokół stomii mogą mieć charakter chirurgiczny lub dermatologiczny.
Powikłania dermatologiczne występują stosunkowo często, wiążą się z wystąpieniem szerokiego zakresu objawów, dotykają 45% pacjentów. Ponadto, wykazano, że wywierają istotny, niekorzystny wpływ na jakość życia pacjenta (2). Powikłania związane z skórą w okolicy stomii stanowią przyczynę ponad jednej na trzy wizyty u pielęgniarek pełniących pieczę nad pacjentami ze stomią.
Należy również zwrócić uwagę na szereg powikłań, które mogą wystąpić w pierwszym okresie po wykonaniu stomii. Trzy najczęstsze problemy, zidentyfikowane w badaniu obejmujących 4000 nowo utworzonych stomii, to retrakcja (40%), separacja (24%) i martwica (9%).
Skóra wokół stomii wymaga dokładnej pielęgnacji, w celu zachowania jej zdrowia i uniknięcia powikłań dermatologicznych. Zdrowa skóra wokół stomii jest również niezbędna do zapewnienia dobrej przyczepności - w przeciwnym wypadku prowadzącej do pogłębionego ryzyka przeciekania i dalszego uszkadzania skóry, które w konsekwencji mogą doprowadzić do powstania „błędnego koła” nawracających urazów skórnych i wycieków.
Działania zapobiegawcze są zatem kluczowym elementem pielęgnacji - stanowiącym najlepszy sposób na ograniczanie chorobowych zmian skórnych, a przede wszystkim zapobieganie ich powikłaniom (3). Kluczowe jest więc wdrażanie efektywnych działań profilaktycznych oraz edukowanie pacjentów. Identyfikacja czynników ryzyka może pomóc w optymalizacji opieki. Niezwykle istotna jest również ocena stanu pacjenta - należy przeprowadzić odpowiednie badanie wzrokowe, jak również wykonać zarówno całościowy, jak i ukierunkowany wywiad.
Przykłady typowych powikłań związanych z urazami skóry wokół stomii
Zapalenie skóry
Przyczyna: Spowodowane zwykle przez reakcję na dowolny składnik urządzenia (reakcja nadwrażliwości), lub przez kontakt z zawartością stomii (uszkodzenie skóry związane z wilgocią).
Objawy: Zaczerwienienie/wysypka, obrzęk, tkliwość, ciepło, wysięk, ból/swędzenie.
Metoda zapobiegania: Unikanie substancji powodujących reakcję alergiczną, ocena możliwości zastosowania środka usuwającego klej. Nie należy stosować produktów/chemikaliów, chyba że wynikają ze szczególnych wskazań dla konkretnego pacjenta. Należy sprawdzić, czy urządzenie przylega prawidłowo i w miarę potrzeby dostosować jego ułożenie. Należy rozważyć zastosowanie produktu osłonowego, np. folii osłonowej Askina® Barrier Film.
Odciski
Przyczyna: Spowodowane naprężeniem lub nadmiernym naciskiem pasa lub innego, ciasnego/zbyt sztywnego urządzenia.
Objawy: Rumień, który nie ustępuje w ciągu 1-2 minut od momentu zdjęcia worka.
Management: Metoda zapobiegania: Dokładnie ocenić stan skóry pod kątem ucisku/uszkodzeń. W miarę możliwości należy zaprzestać używania pasa lub poluzować go w trakcie użytkowania. W przypadku wystąpienia uszkodzeń związanych z nadmiernym uciskiem, proponujemy rozważyć zastosowanie cienkich opatrunków hydrokoloidalnych (np. Askina® Biofilm lub Askina® ThinSite).
Zapalenie mieszków włosowych
Przyczyna: Zazwyczaj spowodowane infekcją gronkowcowa lub powikłaniami wynikającymi z usuwania włosów ze skóry wokół stomii.
Objawy: Zmiany mieszków włosowych, przybierające czasami charakter krostek z rumieniem, mające tendencję do występowania powierzchniowego.
Metoda zapobiegania: Zalecamy przeprowadzenie zabiegu delikatnego golenia, jednak nie częściej niż raz w tygodniu. Zalecamy rozważenie stosowania antybakteryjnego mydła/produktów. Należy rozważyć zastosowanie produktu osłonowego (np. Askina® Barrier Film i/lubSuperfiller).
Hipertrofia/Zmiany brodawkowe
Przyczyna: Spowodowane stałym narażeniem skóry na działanie moczu.
Objawy: W przypadku narażenia skóry na działanie zasadowego moczu, na jej powierzchni często tworzą się zmiany urazowe - mogą one prowadzić do przerostu przypominającego brodawkę i późniejszej reakcji zapalnej.
Metoda zapobiegania: Należy rozważyć zastosowanie uszczelnienia lub innych analogicznych produktów. Mocz może być zakwaszony poprzez spożycie przez pacjenta soku żurawinowego lub witaminy C. Należy również rozważyć zastosowanie produktu osłonowego (np. Askina® Barrier Film i/lub Superfiller).
Zakażenie drożdżakowe (kandydoza)
Przyczyna: Spowodowane przez wyciek, nadmierne pocenie się skóry, stosowanie antybiotyków lub urazy skórne.
Objawy: Na pierwszym etapie przyjmuje formę krostki, a następnie przybiera formę zmiany chorobowej; pieczenie, swędzenie.
Management: Metoda zapobiegania: Należy stosować proszek przeciwgrzybiczy przy każdej zmianie worka, aż do ustąpienia objawów. Prawidłowa edukacja pacjenta w zakresie techniki osuszania i unikania nadmiernego zawilgocenia. Należy również rozważyć zastosowanie uszczelniacza do skóry lub produktu osłonowego (np. Askina® Barrier Film i/lubSuperfiller).
Wskazówki dotyczące pielęgnacji skóry
- Oczyścić skórę produktem o zrównoważonym pH (niektórych przypadkach można użyć wyłącznie wody). Nie należy stosować produktów natłuszczających, produktów na bazie oleju ani produktów mogących powodować nadmierne wysuszenie skóry. Unikać substancji chemicznych mogących powodować podrażnienia.
- Utrzymanie suchej skóry w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia kandydozy. Sucha skóra jest również niezbędna do uzyskania prawidłowej, szczelnej warstwy kleju. Po kąpieli z założonym woreczkiem należy dokładnie wysuszyć skórę i system worków.
- Należy chronić skórę, stosując delikatne środki do pielęgnacji oraz delikatnie oczyszczając. Podczas ściągania osłon skóry należy zachować szczególną ostrożność w celu uniknięcia urazów/zerwania naskórka. Należy rozważyć możliwość zastosowania środka uszczelniającego skórę, aby zapobiec urazom u pacjentów z wrażliwą skórą.
Bibliografia:
- Herlufsen P et al (2006) Study of peristomal skin disorders in patients with permanent stomas. British Journal of Nursing 15(16):854-62
- Jemek GBE, Nybaek H (2008) Peristomal skin problems account for more than one in three visits to ostomy nurses. British Journal of Dermatology 159:1207-14
- Rolstad BS, Erwin-Toth P (2004) Peristomal skin complications: prevention and management. Ostomy Wound Management 50(9):68-77
- Nybaek H, Jemec GBE (2010) Skin problems in stoma patients. JEADV 24:249-57
- Woo KY, Sibbald RG, Ayello EA et al (2009) Peristomal skin complications and management. Adv Skin Wound Care 22:522-32
- Gray M, Colwell JC, Doughty D et al (2013) Peristomal moisture-associated skin damage in adults with fecal ostomies. J Wound Ostomy Continence Nurs 40(4):389-99
- Burch.J (2008) Stoma Care. 1st Edition. Wiley-Blackwell. p 233